સિટિઝનશીપ November 7, 2009

આજે એક વાર્તા લઈને આવ્યો છું. અમેરિકન જીવન શૈલી અને નીતિ નિયમો પર આધારિત છે. આશા છે કે બધાંને ગમશે. અભિપ્રાય આપશો તો આનંદ થશે. ટીકા સુધારો કરવામાં અને ટેકો જુસ્સો વધારવામાં કામ લાગશે.

સિટિઝનશિપ

પ્રતિક અને સરોજ વહેલી સવારે ઊઠી તૈયાર થઈને ન્યુવર્કમાં આવેલી ઇમિગ્રેશનની ઓફિસે પહોંચ્યા. આજે સરોજનો સિટિઝનશિપનો ઇન્ટરવ્યૂ હતો. હૉલની અંદર બંને જણ સરોજના વારાની રાહ જોઈ બેઠાં હતાં. પ્રતિક ચાની ચુસ્કી લેતાં લેતાં ન્યૂઝપેપર વાંચી રહ્યો હતો. સરોજ થોડી ટેન્શનમાં લાગતી હતી. અંદર ઇન્ટરવ્યૂરૂમમાંથી થોડી થોડી વારે કોઈ હસતા તો કોઈ નિરાશ ચહેરા નીકળી રહ્યા હતા. સરોજનું નામ બોલાયું એટલે એ ઊભી થઈને ગઈ અને જતાં એણે પ્રતિક તરફ નજર નાંખી તો પ્રતિકે આંખના ઇશારે કહ્યું ચિંતા ન કર અને શુભકામના.

થોડી વાર પછી અંદરથી એક ઓફિસરે આવીને પૂછ્યું  “સરોજ સાથે કોઈ આવ્યું છે?” પ્રતિક ઝડપથી ઊભો થઈને એની પાસે ગયો તો એણે એને અંદર રૂમમાં આવવા માટે કહ્યું. ઓફિસરે કહ્યું “તમારી પત્નીને સિટિઝનશિપ આપી શકાય એમ નથી એ કહેતાં જ તમારી પત્ની બેહોશ થઈ ગઈ છે.” પ્રતિકે ઝડપથી સરોજને ઢંઢોળી અને બેગમાંથી પાણી કાઢી પિવડાવ્યું. એ થોડી સ્વસ્થ થઈ એટલે ઓફિસરે પ્રતિકને કહ્યું  “સરોજને બહાર બેસાડી પાછો રૂમમાં આવ.” પ્રતિક સરોજને થોડું સાંત્વન આપી બહાર બેસાડી અંદર રૂમમાં ગયો. પ્રતિકને બેસવાનો ઇશારો કરી ઓફિસરે કહ્યું  “સરોજે ક્રાઇમને લગતા બધા પ્રશ્નોના જવાબ રૂપે ના લખ્યું છે. પણ ક્રિમિનલ બેકગ્રાઉન્ડ ચેક કર્યું તો એમાં એમની ગિરફતારી થયાની માહિતી મળી. મેં સરોજને પૂછ્યું તો પહેલાં એણે સાફ ઇન્કાર કર્યો અને પછી રડવા લાગી. અને જ્યારે જણાવ્યું કે તને સિટિઝનશિપ આપી શકાય એમ નથી ત્યારે તે એકદમ બેહોશ થઈ ગઈ. આ મારે તમને જણાવવું પડે એટલે જણાવું છું.” પ્રતિક એકદમ આશ્ચર્યચકિત થઈ આ સાંભળી રહ્યો. થોડી વારે એણે પોતાને સ્વસ્થ કરી ઑફિસરને કહ્યું “મને આવી કોઈ જાણકારી નથી અને મારા માનવામાં પણ નથી આવતું.” ઓફિસરે કહ્યું “તે તમે તમારી પત્ની સાથે ચર્ચા કરી લેજો અને આ નિર્ણયની લેખિત જાણકારી પત્ર દ્વારા કરવામાં આવશે. હવે તમે જઈ શકો છો.”

૧૯૯૫ માં બેંગલોરથી કમ્પ્યૂટર સાયન્સની ડિગ્રી મળતાંજ પ્રતિક સ્ટુડન્ટ વિઝા પર અમેરિકા આવ્યો માસ્ટર કરી એક કંપનીમાં H1B વિઝા હેઠળ જૉબ મેળવી લીધી. શરૂઆતની થોડી તકલીફ વેઠી સેટ થઈ ગયો. અને બે વર્ષ પછી એને ગ્રીનકાર્ડ પણ મળી ગયું. લગ્ન કરવા માટે મા-બાપ તો ઘણા સમયથી પાછળ પડ્યા હતા. એટલે ગ્રીનકાર્ડ મળતાંજ એ ઇન્ડિયા પહોંચી ગયો. એક મોટા લિસ્ટમાંથી એણે સાત કન્યાઓ પસંદ કરી. અને મહિના પછી વાજતે-ગાજતે સરોજ સાથે લગ્ન થઈ ગયાં. સરોજ નાના ગામમાં ઉછરેલી પણ નજીકના શહેરમાં અપડાઉન કરીને બી.એ. સુધી ભણેલી હતી. નાક-નકશે સુંદર, ઘર કામમાં કુશળ પણ થોડી શરમાળ અને ઓછાબોલી હતી. તકલીફ બસ એકજ હતી કે તે અંગ્રેજી લખવા-બોલવા-વાંચવા અને સમજવામાં નબળી હતી.

લગ્ન પછી અમેરિકા આવતાં સરોજને લગભગ ત્રણ વર્ષ લાગ્યાં. ત્રણ વર્ષ દરમ્યાન પ્રતિકે મહેનત અને કરકસરથી પૈસા બચાવી એક હાઉસ પણ લઈ લીધું. સરોજ આવી એટલે પ્રતિક રોજ સાંજે ગાડીમાં લઈ બહાર નીકળી જતો. સાથે સાથે રસ્તાની જાણકારી આપતો, ડ્રાઈવિંગના નિયમો સમજાવતો, શૉપિંગ મૉલ, ઇન્ડિયન માર્કેટ, સિનેમાહૉલ વગરે જગ્યા બતાવતો. થોડા મહિના પછી સરોજ પણ ગાડી ચલાવતી થઈ ગઈ. અને જોત જોતાંમાં સરોજ સગર્ભા થઈ એટલે પ્રતિકે એના મમ્મી-પપ્પાને આવવા માટે વિનંતી સાથે જરૂરિયાત પણ સમજાવી. તેઓ આવ્યાં એટલે સરોજને પણ સારું લાગ્યું કારણ પ્રતિક જૉબ પર જાય પછી ઘરમાં બહુ એકલતા લાગતી હતી. સરોજે એક બાળકીને જન્મ આપ્યો – શિલ્પા. મમ્મી-પપ્પા દસેક મહિના થયા એટલે પાછાં જવાની ઉતાવળ કરવા લાગ્યાં અને સાથે સરોજ તથા શિલ્પાને પણ લઈ જવાની જીદ પકડી બેઠાં. પ્રતિકના પક્ષમાં કોઈ ન હોવાથી એનો પરાજય થયો અને એ લોકો ઇન્ડિયા જવા રવાના થયાં. બે મહિના પછી સરોજ અને શિલ્પા પાછાં આવ્યાં. ઘરમાં આનંદ હતો. શિલ્પા હવે ડેકેર સેન્ટર જતી થઈ તો સરોજ પણ સમય પસાર થાય એ બહાને બ્યુટીસલૉનમાં પાર્ટટાઇમ જૉબ કરવા લાગી. અને એમ કરતાં સરોજને આ દેશમાં આવ્યે પાંચ વર્ષ થયાં. પાંચ વર્ષના વસવાટ પછી સિટિઝનશિપ માટે એપ્લાય કરી શકાય એટલે પ્રતિકે ફોર્મ ભરી સરોજની સહી કરાવી મોકલી દીધું. અને શ્રી. જોસેફ પરમારની સિટિઝનશિપ માટેની પ્રશ્નાવલી બુક લાવી આપી જે વાંચીને સરોજ બરાબર તૈયાર થઈ ગઈ.

ઑફિસમાંથી નીકળી સરોજ પાસે પહોંચતાં સુધીમાં કેટલાય વિચારો પ્રતિકને ઘેરી વળ્યા. પ્રતિકે ઘણી મહેનત પછી પોતાના વિચાર-લાગણી અને ગુસ્સા પર કાબુ મેળવી શક્યો. તેણે સરોજને પૂછ્યું “તું ઠીક તો છે ને? ચાલ હવે ઘરે જઈએ.” પ્રતિકની આંખમાં કેટલાય પ્રશ્નો જવાબ શોધી રહ્યા હતા તો સરોજની આંખો પણ લાચારી અને ક્ષોભથી ઢળેલી હતી. ઘરે પહોંચ્યાં ત્યાં સુધી બંને જણે કોઈ વાત ન કરી. પ્રતિકે ઘરે પહોંચતાં જ કહ્યું “હું ઑફિસે જાઉં છું.” સરોજને ખબર હતી કે આજે પ્રતિકે રજા લીધેલી છે છતાં કંઈ ના બોલી. પ્રતિકને થોડું એકાંત જોઈતું હતું એટલે એ નજીકના પાર્કમાં જઈને બેઠો. દિમાગમાં જાત જાતના ને ભાત ભાતના વિચારો આવતા હતા. સરોજ કઈ ગેરકાનૂની પ્રવૃતિ કરતી હશે, કયા ગુના માટે એની ધરપકડ થઈ હશે, મારાથી છુપાવાનું કારણ શું હશે, હું માનું છું એવી શરમાળ અને ભાવનાશીલ નથી કે શું વગેરે વગેરે. સરોજ સાથે વાતની શરૂઆત કેવી રીતે કરવી એમ વિચાર કરતાં કરતાં સાંજ થઈ ગઈ. એણે મન મક્કમ કર્યું અને ઘર તરફ નીકળ્યો.

ઘરે પહોંચ્યો તો ઘરમાં સ્મશાનવત શાંતિ હતી. શિલ્પા કાર્ટૂન નેટવર્ક પર એનું કાર્ટૂન જોવામાં મશગૂલ હતી. એને થોડું વહાલ કરી આજુબાજુ નજર ફેરવી પણ સરોજ દેખાઈ નહીં. એ બેડરૂમમાં કપડાં બદલવા ગયો તો સરોજ બેડમાં આડી પડેલી હતી. જેવી લાઈટ ચાલુ કરી કે એ એકદમ ઊભી થઈ અને પ્રતિકને વળગીને ધ્રૂસકે ધ્રૂસકે રડવા લાગી. “મને માફ કરી દો, મારા લીધે તમને કેટલું દુ:ખ પહોંચ્યું.” પ્રતિકે એને શાંત પાડી અને કહ્યું “શાંતિ રાખ અને રડવાનું બંધ કર, શિલ્પા જોશે તો એ પણ રડશે અને એના બાલસહજ પ્રશ્નોના જવાબ આપવું અઘરું હશે.”

રોજના નિયમ પ્રમાણે પ્રતિક અને શિલ્પા ડાઈનિંગ ટેબલ પર ડિનર માટે ગોઠવાઈ ગયા. સરોજે રસોઈના બાઉલ ટેબલ પર મૂક્યા અને બે પ્લેટ મૂકી. પ્રતિકને ખબર હતી સરોજ તબિયતનું બહાનું કરી ખાવાની ના કહેશે છતાં એણે આગ્રહ કરી એને બે કોળિયા ખાવા મજબૂર કરી. થોડું ટેલિવિઝન જોઈ શિલ્પાને એના રૂમમાં સુવડાવી પ્રતિક અને સરોજ પોતાના બેડરૂમમાં આવ્યા. પ્રતિકે હિંમત કરી વાતની શરૂઆત કરી “સરોજ સ્વીટહાર્ટ તું મને માંડીને વાત કર કે કેમ ક્યારે શું થયું હતું.” સરોજ ફરી રડવા લાગી. પ્રતિકે એને સમજાવતાં કહ્યું “જો તું આમેજ રડ્યા કરીશ તો વાત નહીં કરી શકે અને વાત જાણ્યા વગર એનો ઉપાય કેવી રીતે કરી શકીશું?” સરોજે પ્રયત્નપૂર્વક પોતાની લાગણી પર કાબુ મેળવી શરૂ કર્યું “એ દિવસ તો હું જિદંગીભર નહીં ભૂલું. લગભગ ત્રણેક વર્ષ પહેલાં એક દિવસ હું Macy’s શોપિંગ માટે ગઈ હતી અને બે ડ્રેસ લીધા, બે રૂમાલ એવું થોડું લઈને શોપીંગ કાર્ટમાં મૂકી મેકઅપનો થોડો સામાન જોવા લાગી. મેં બે-ચાર નેઈલ પોલિશ, લિપસ્ટિક અને એક પરફ્યુમ પસંદ કરી મારા હાથમાં કઈ કાર્ટમાં મૂકવા ગઈ અને મારા સેલફોનની રીંગ વાગી. પર્સમાંથી ફોન કાઢતી વખતે અજાણતાં હાથમાંની બધી વસ્તુ પર્સમાં મૂકાઈ ગઈ. તમારોજ ફોન હતો અને તમે તમારા મિત્રદંપતીને જમવા બોલાવવાની જાણ કરી. મેં તરતજ તમને હા પાડી અને જલદી જલદી કાઉન્ટર પર પહોંચી પૈસા ચૂકવી આગળ નીકળી કે જલ્દી ઘરે જઈ રસોઈની તૈયારી કરી શકું.

પણ જેવી હું પૈસા આપી આગળ વધી તો તરતજ એક સિક્યુરિટી વાળાએ મને રોકી. એણે મારી રિસીપ્ટ જોઈ, કાર્ટમાંનો સામાન તપાસ્યો અને પૂછ્યું કે બીજું કશું ગમ્યું કે લીધું છે તો મેં ના પડી.” પ્રતિકને ખ્યાલ આવી ગયો કે આ શોપલીફ્ટીંગનો મામલો હતો. સરોજ એની કહાણી આગળ વધારતાં બોલી “એણે મને એક તરફ ઊભી કરી અને બીજા બે-ત્રણ સિક્યુરિટી વાળાને બોલાવી મને ઘેરીને ઉભા થઈ ગયા. હું તો એકદમ ગભરાઈ ગઈ. મને સમજણ ન પડી કે આ મારી સાથે શું થઈ રહ્યું છે. સ્ટોરના મેનેજરે આવીને ફરી તપાસ કરી અને થોડી વારમાં બે પોલીસ ઑફિસર આવ્યા અને મારી પર પ્રશ્નોની ઝડી વરસાવી અને મારું પર્સ તપાસ્યું અને એમાંથી અજાણતાં મૂકાયેલી પેલી બધી વસ્તુ નીકળી. પોલીસે પૂછ્યું કે આ તેં લઈને પર્સમાં મૂક્યું છે? મેં કહ્યું હા પણ … અને આગળ બોલું ત્યાં સુધીમાં મારા હાથ પાછળ કરી હાથકડી પહેરાવી દીધી. પોલીસની કારમાં પોલીસ સ્ટેશન લઈ ગયા. મારા પિક્ચર લીધા અને ચોરીનો આરોપ લગાવી દીધો. હું કાંઈ બોલું તો કહેતા  You have the right to remain silent. Anything you say can and will be used against you in a court of law. You have the right to an attorney….”

 “હું એટલી બધી ડરી ગઈ હતી અને મને કોઈ હોશકોશ રહ્યા નહોતાં. ઇન્ડિયામાં અમારે ઘરે તો શું પણ અમારી પોળમાં પણ ક્યારેય પોલીસ આવી નથી. પોલીસ સ્ટેશનથી નીકળી બસમાં સ્ટોર પર પહોંચી કાર લઈ ઘરે આવી. મારી હિમ્મત ન ચાલી તમને વાત કરવાની. થોડા દિવસ પછી કોર્ટમાં જવાની નોટિસ પ્રમાણે હું કોર્ટમાં ગઈ તો જજે પણ મારી કોઈ વાત ન સાંભળી did you take those items and put it in your purse, yes or no? How do you plea guilty or not guilty? અને રડતાં કકળતાં મેં કહ્યું yes.. yes.. yes…  મને એ વસ્તુની કિંમત અને ૨૫૦ ડોલરનો દંડ અને કોર્ટ ફી વગેરે ભરવાનો હુકમ આપ્યો. મેં પૈસા ભરી દીધા અને છુટકારોનો શ્વાસ લીધો કે હાશ આ પ્રકરણ પૂરું થયું. મને ખબર નહોતી આ બલા મારો પીછો છોડવાની નથી.” અને એ ફરી પ્રતિકને વળગીને રડવા લાગી. પ્રતિકને આખી વાત હવે સમજાઈ ગઈ. એણે થોડો રાહતનો શ્વાસ લઈને સરોજને શાંત કરી. અને પછી એણે કહ્યું “જો તેં મને ત્યારે વાત કરી હોત તો આપણે લૉયરની સલાહ લઈને આમાંથી છૂટી શક્યા હોત. આ દેશમાં આ એક વાતનું ખાસ ધ્યાન રાખવાનું હોય છે કે કોઈ કાનુની સકંજામાં ના સપડાઈ જઈએ. પત્નીની મારપીટ, બાળકોની બેદરકારી કે મારપીટ, દ્રગનું સેવન, દારૂ કે દ્રગના સેવનની અસર નીચે કાર ચલાવવી વગેરે વગેરે. ચાલ જે થયું તે થયું અને હવે સિટિઝનશીપ મેળવવા શું કરવું એની ચિંતા કરીએ.

થોડા દિવસ પછી ઈમિગ્રેશન ઑફિસમાંથી પત્ર આવ્યો એટલે એ લઈને પ્રતિક એક લૉયરને મળ્યો. લૉયરની સલાહ પ્રમાણે પહેલાં તો પોલીસ સ્ટેશનમાંથી પોલીસ ફરિયાદની નકલ તથા કોર્ટમાં ભરેલા દંડની નકલ મેળવી. મંદિરના પૂજારી અને ગુજરાતી સમાજના પ્રમુખ પાસેથી ચાલચલગતનું પ્રમાણ મેળવ્યું. પ્રતિક એના બોસની ઓળખાણનો લાભ લઈ મેયર પાસેથી પણ પ્રમાણપત્ર લઈ આવ્યો. પ્રતિક-સરોજનું મેરેજ સર્ટિફિકેટ, શિલ્પાનું બર્થ સર્ટિફિકેટ આ બધા દસ્તાવેજ સાથે લૉયરે આખી પરિસ્થિતિ સમજાવતો પત્ર ઇમિગ્રેશન ઑફિસને મોકલી આપ્યો. બે મહિના પછી ઈન્ટરવ્યૂનો પત્ર મળ્યો. પ્રતિક અને સરોજ લૉયરની સાથે ન્યુવર્કની ઑફિસે પહોંચ્યા. સરોજનું નામ બોલાયું એટલે સરોજ અને લૉયર અંદર ગયાં અને થોડી વારે હસતા વદને બહાર આવ્યાં. પ્રતિકે એક હળવાશ અનુભવી મનોમન ઈશ્વરનો આભાર માની લીધો. સરોજ આજે પણ રડી પડી પણ આજનાં આંસુ હર્ષના હતાં. સરોજ અમેરિકન સિટિઝન થઈ ગઈ.

–   જગદીશ ક્રિશ્ચિયન સ્પ્ટેમ્બર, ૦૪ ૨૦૦૯